بررسی مدل توزیع قدرت در نظام جمهوری اسلامی ایران ( مدل نخبه گرایانه،کثرت گرایانه و پوپولیستی)

یکی از مهم ترین مسایلی که مورد توجه تحلیلگران علم سیاست قرار گرفته است، مسئله قدرت و نحوه استفاده از آن است. علم سیاست به قدرت و چگونگی توزیع آن می پردازد، قدرت یک جوهر انتزاعی نیست که در خلاء مطلق باشد. قدرت در درون انسان ها جای دارد. قدرت رابطه ایی است که هرزمان که شخص (گروهی از اشخاص) بتواند اراده خویش را بر اشخاص (گروه های) دیگر تحمیل کند و آن ها را چه بخواهند و چه نخواهند به فرمان برداری وادار کند، وجود خواهد داشت. بنا براین شرایطی پدید می آید که ویژگی آن رهبری (رابطه فرماندهی و فرمان برداری) است. بررسی توزیع قدرت سیاسی، نشان می دهد که محققان مدل های گوناگونی را مطرح ساخته اند که عبارت اند از: مدل نخبگان حاکم که براساس آن منابع در اختیار یک گروه اندک متمرکز است؛ مدل کثرت گرا که قدرت را به صورت پراکنده و پخش شده در میان گروه های مختلف اجتماعی مورد بررسی قرار می دهد؛ مدل پوپولیستی که بر پراکندگی گسترده منابع در میان کل مردم و یا در میان هر یک از شهروندان تاکید دارد. با توجه به ملاحظات بالا، پژوهش حاضر سعی دارد نشان دهد که در نظام جمهوری اسلامی ایران، قدرت بر پایه کدام یک از این سه مدل توزیع شده است؟ بنابراین هدف کلی از اجرای این پژوهش، مشخص کردن میزان انطباق هر یک از این مدل های سه گانه فوق در نظام جمهوری اسلامی ایران است. سوال اصلی تحقیق حاضر نیز، عبارت است از: توزیع قدرت در نظام جمهوری اسلامی ایران بر اساس کدام یک از مدل های توزیع قدرت (نخبه گرایانه، کثرت گرایی و پوپولیستی) صورت پذیرفته است؟ روش تحقیق حاضر، توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر روش انطباق نظریه با مورد و آزمون نظریه با موردی می باشند و داده ها به صورت اسنادی و کتابخانه ای جمع آوری شده اند. به علاوه از نظر زمانی، مقطعی و از نظر معیار متغیر، کیفی هست. نتایج تحقیق نشان می دهد که توزیع قدرت در نظام جمهوری اسلامی ایران با هیچ کدام از مدل های فوق همخوانی ندارد و توزیع قدرت در نظام با توجه به جایگاه رهبری و ولایت فقیه، منحصربه فرد است. پوپولیسم که از ریشه «populo» گرفته شده است، به معنای بزرگداشت مفهوم مردم و اعتقاد به این که هدف های سیاسی باید بااراده مردم و جدا از احزاب یا سازمان های سیاسی پیش برده شوند، می باشد. مردم باوری ایدئولوژی آن دسته از جوامع سیاسی بسته توده ای است که گروه های جامعه مدنی در آن ها گسترش یافته و نسبتاً نیرومندند و خطراتی برای ثبات سیاسی ایجاد می کنند. در واکنش به این خطرات، دولت بدون اینکه بتواند جامعه مدنی را کاملاً سرکوب کند، به منظور تضعیف آن از نظر سیاسی دست به بسیج توده ای می زند. این نوع از جامعه سیاسی در واقع نوع بحرانی شده جامعه سیاسی بسته غیر توده ای است و در جامعه شناسی سیاسی، از سیاست و ایدئولوژی چنین جامعه ای به عنوان پوپولیسم تعبیر می شود.پوپولیسم یک روش غیر دموکراتیک اداره ی جامعه است که به طور معمول با توزیع مجدد منابع اقتصادی، گرایش های سوسیالیستی، دفاع از برابری اجتماعی و اشکال مختلفی از ناسیونالیسم همراه است. یک وضعیت پوپولیستی وقتی شکل می گیرد که مجموعه ای از درخواست های مشخص، متفاوت و پاسخ داده نشده (امنیت اجتماعی، خدمات بهداشتی، کاهش مالیات و غیره) توسط قدرت تصمیم گیرنده در یک زنجیره هم ارزی به هم گره می خورند و با تقسیم فضای اجتماعی به دو قطب ما و آن ها، مردم را به عنوان سوژه عام سیاسی بر می سازند. آنچه این درخواست ها را به هم گره می زند و دال تهی را که گفتیم بسته به شرایط می تواند متفاوت باشد، جایگزین مجموعه آن ها می سازد، نه وجه ایجابی محتواهای متفاوت این درخواست ها، بلکه بعد منفی بی جواب ماندنشان است. در واقع، وضعیت پوپولیستی نتیجه غلبه منطق هم ارزی (هم ارزشی) بر محتواهای خاص و ماهیتاً متفاوت درخواست ها و از بین رفتن فاصله میان درخواست ها است. واژگان اصلی نظریه نخبه گرایی عبارت اند از گروه نخبگان و توده؛ پدر نظریه نخبه گرایی افلاطون است او در جمهوریت، گزینش، تربیت و شیوه زندگی (گروه) نخبه حاکم را توصیف می کند. نخبگان مدرن، آرمان گرا نیستند ایشان دوست دارند حقایق را آن چنان که هست بیان کنند. آن ها مدعی کشف قوانین جامعه شناختی اند. نظریه نخبه گرایی از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی در اروپا و ایالات متحده آمریکا در نوشته های سیاسی ـ اجتماعی محققان با گستردگی مطرح شد و در سال های بین دو جنگ جهانی متأثر از نظرات پاره تو و موسکا، تمامی مراکز آموزشی و تحقیقاتی ایتالیا را در بر گرفت؛ این نظریه بر این اساس استوار است که در هر جامعه ای افرادی هستند که به علل و انگیزه های مختلف از موقعیت برجسته ای برخوردارند و در سازمان های مختلف سیاسی و اجتماعی نقش تعیین کننده ای در تصمیم گیری بازی می کنند. به عبارتی نظریه نخبه گرایی به تقسیم جامعه بین گروهی اقلیت قدرتمند و گروهی فاقد قدرت، معتقد است. در مورد نظریه نخبه گرایی می توان گفت که اهداف و نیات نخبگان و محیط پرورش آن ها نیز مهم است و چه بسا در طول تاریخ کسانی از نخبگان بوده اند که در خدمت جامعه، آستین همت بالا زده اند ولی آنچه مسلم است این است که نخبه گرایان نظام خاصی را بر خلاف دیگر اندیشه ها، توصیه نکرده اند، بلکه نظریه آن ها کلی و فراگیر است و لذا نشان نداده اند که چگونه می توان به یک نظام واقعاً مطلوب رسید؛ هرچند برخی از آن ها تلاش کرده اند تلفیقی میان دموکراسی و نخبه گرایی پدیدآورند پیدایش نظریه پلورالیسم عمدتاً به قرن بیستم بر می گردد. نخستین بار این نظریه در اندیشه ویلفرد کنتول استاد دانشگاه الهیات هاروارد خطور کرد و سپس توسط شاگردانش به ویژه جان هیک در کتاب فلسفه دین بسط پیدا نمود. تکثرگرایی به مفهوم اصیل دانستن کثرت و عدم امکان تحویل کثرت ها به وحدت است که در عرصه های گوناگون زندگی فردی و جمعی حاکم می باشد. کثرت گرایی در زمینه های گوناگون اعتقادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مطرح بوده و در این میان، کثرت گرایی اعتقادی از اهمیت بیش تری برخوردار است. جامعه ی تکثرگرا جامعه ای است که یک ایدئولوژی، تعیین کننده مناسبات میان مردم و حکومت نیست. همین تکثرگرایی اعتقادی زمینه ساز دو نوع تکثرگرایی دیگر یعنی تکثرگرایی سیاسی و اقتصادی می شود. نمونه روشن تکثرگرایی سیاسی، پذیرش تنوع احزاب و سهم آن ها در قدرت سیاسی است